دسته‌بندی نشده
روش های مقابله با سرمازدگی زمستانه و بهاره در باغات
سرمازدگی زمستانه ، بهاره و راه های مقابله با آن
یکی از عوامل موثر در توسعه اقتصادی هر کشوری به حوزه زراعت و باغداری آن معطوف می شود، عرصه ای که تامین کننده سلامت و استقلال غذایی هر جامعه ای به شمار می رود .بنابراین در صورت بروز نارسایی و خلل در این حوزه، یکی از ارکان اصلی و اساسی در توسعه اقتصادی تضعیف و متزلزل خواهد شد. قطع به یقین تقویت و توسعه حوزه زراعت و کشاورزی مستلزم تامین پیش نیازها و الزامات خاص به خود در هر سه بخش کاشت، داشت و برداشت است.به رغم اهمیت این حوزه، متاسفانه کشور ایران در هر سه بخش با مشکلات و معضلاتی دست و پنجه نرم می کند که رفع آن روند شکوفاییِ زراعت و کشاورزی در این مرز و بوم را تسریع و تسهیل خواهد کرد.
یکی از این معضلات به پدیده سرمازدگی معطوف می‌شود که متاسفانه در سالیان اخیر به کرات باعث تحمیل خسارت های سنگین به باغداران و کشاورزان شده و شوربختانه در سالِ جاری نیز این معضل در بسیاری از نقاط کشور دامنگیر فعالان این عرصه شد. متاسفانه، بهار از مقاطعی است که بستر و زمینه سرمازدگی باغات و اراضی زراعی فراهم می شود و در صورت عدم اتخاذ تدابیر موثر و مقتضی، سوخت شدن و هدر رفت سرمایه و انرژی باغداران و زارعان بسیار محتمل خواهد بود. کاهش محسوس و یکباره دما از پدیده هایی است که نمی توان با آن مقابله کرد اما می توان با پیش بینی تمهیدات لازم ،آسسیب ها و ضرر و زیان آن را کنترل کرد، در غیر اینصورت تحمیل خسارات میلیاردی به عرصه باغداری و کشاورزی کشور تعجب آور و غیر منتظره نخواهد بود.
طی روزهای گذشته، نامه اتحادیه سراسری باغداران کشور به روسای قوه مجریه و مقننه ابعاد تاسف آورِ هر چه بیشتری را از ضرر و زیان سرمازدگی به باغات کشور هویدا کرده است. سرمازدگی در ۱۷ استان کشور باعث خسارات هفت تا هشت هزار میلیارد تومانی شده است، رقمی قابل توجه که قطعا در صورت پیشگیری از آن،شرایط متفاوت تری را در عرصه باغداری کشور شاهد خواهیم بود. بر اساس گزارشات منعکس شده در رسانهها، بیش از ۶۷۸ هزار هکتار از محصولات باغی و قریب به سه میلیون تن از محصولات سردسیری دچار سرمازدگی شده اند. چه باید کرد؟
برخی تصور می کنند با شکل گرفتن میوه های سردرختی،مقاومت در برابر سرما افزایش می یابد،در صورتی که شکوفه های درختان نسبت به کاهش یکباره دما از مقاومت بیشتری برخوردار هستند.به هر ترتیب افزایش مقاومت درختان در برابر سرما در فصل بهار،ضرورتی است که غفلت از آن با خسارات بسیاری توام خواهد شد.
اکثر درختان میوه منطقه معتدله در معرض یخبندان زمستان یا سرمازدگی بهاره قرار می‌گیرند که این امر موجب خسارت‌های شدید اقتصادی می‌گردد. حتی آن دسته از مناطق تولید میوه که در موقعیت‌های جغرافیایی خاص احداث می‌شوند که خسارت وارده ناشی از سرما در آنها به حداقل کاهش داده شده نیز بعضا با این حوادث مواجه می‌گردند. باغداران کاملا از نتایج زیانبار عدم محافظت درختان در برابر سرمای زمستان مطلع هستند؛ لذا اعتقاد به مقاومت در برابر سرما به عنوان یک پدیده و ابزار کمکی برای جلوگیری از بروز خسارت ناشی از سرما از نظر باغداران از اهمیت اساسی برخوردار است. گیاهان درحال رشد غیر مقاوم بوده و قادر به مقاوم شدن نیستند؛ لذا رکود در طول ماه‌های سرد زمستان برای بقائ گیاهان و درختان میوه ضروری می‌باشد. درختان میوه در زیستگا‌های طبیعی خود به ندرت توسط سرما صدمه می‌بینند، زیرا در آنها مکانیسم سازگاری در آنها توسعه یافته است که به آنها اجازه می‌دهد در طول شرایط آب و هوایی شدید زمستان به حالت رکود بروند.
سرما زدگی و یخ زدگی زمستانه
عامل پراکندگی گونه‌های مختلف درختان میوه در روی کره زمین مقاومت یا حساسیت درختان به سرمای زمستانه می¬باشد. در مناطق سرد از ارقام مقاوم به سرما و از پایه‌های مقاوم به سرما استفاده می‌شود. در اثر سرمای بیش از حد زمستان، گونه‌های پوست نازک شکاف خورده و در اثر یخبندان شاخه‌ها سیاه می‌شوند. در گیاهان چوبی مقاوم، در اثر یک سری تغییراتی که حاصل می‌شود در اواخر تابستان و پاییز موجب مقاوم شدن آنها در برابر سرما می‌گردد. در طی مقاوم شدن درختان تغیرات زیادی در درختان صورت می‌پذیرد. اولین مرحله مقاوم شدن توسط روزهای کوتاه شروع می‌شود که منجر به توقف رشد می‌شود. دومین مرحله مقاوم شدن مستلزم دمای پایین می‌باشد که مواد محرک مقاومت ساخته می‌شود. تدابیر زراعی در مقاومت کونه‌های درختان میوه تاثیر بسزایی دارد. ازجمله تجمع کربوهیدرات‌ها کافی در درختان میوه و اندام‌های آن موجب افزایش مقاومت در برابر سرما می‌گردد. آبیاری بی رویه، دادن کود ازته بیش از حد، محصول زیاد، ریزش زود هنگام برگها، تولید محصول بیشتر، هرس زود هنگام موجب کاهش مقاومت درختان میوه می‌شود. پایه‌های درختان میوه نیز در میزان مقاومت آنها به سرمای زمستانه متفاوت می‌باشد. برای مثال پایه‌های سیب مالینگ ۱۹ و ۲، پایه مالینگ مرتون ۱۰۴ و ۱۱۱ مقاوم به سرما هستند. در گلابی هنگامی که روی پایه بذری پیوند شده و از میان پایه اولدهام استفاده می‌شود، مقاومت در برابر سرما فزایش می‌یابد. پایه محلب که برای گیلاس به کار برده می‌شود مقاوم به سرما می‌باشد. پایه نارنج سه برگ مقاوم به سرما بوده و برای مرکبات به کار برده می‌شوند. پایه آلوی ماریانا نیز مقاوم به سرما بوده و برای آلو و هلو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سرما زدگی بهاره
سرمای دیررس بهاره موجب آسیب دیدن جوانه‌های تازه بیدار شده درختان میوه می‌شوند و در صورت دیررس بودن بیشتر این نوع سرماها، حتی به میو‌های تازه تشکیل شده نیز خسارت وارد میکند. جوانه‌های بارور در حال رکود به سرمای زمستانه مقاوم هستند، اما مقاومت آنها هنگام بیدار شدن جوانه‌ها کاهش می‌یابد. به طور کلی جوانه‌های گل در دمای ۲- و ۳- درجه سانتیگراد از بین می‌روند. میو‌های تازه تشکیل شده نسبت به گل‌ها حساس‌تر هستند و در منفی ۰.۵- درجه سانتیگراد آسیب می‌بینند. در اوایل بهار جبهه‌های سرد هوا در منطقه پرورش درختان میوه و در شب‌های بدون ابر موجب خسارت دیدن جوانه درختان میوه می‌گردد.
روش‌های جلوگیری از سرمای زدگی بهاره
روش‌های مختلفی برای جلوگیری از سرمای دیررس بهاره وجود دارد که می‌تواند جوانه‌های گل و میو‌های تازه تشکیل شده درختان میوه را از سرما زدگی محافظت کند.
روش های مقابله با سرمازدگی به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) اقداماتی که قبل از فرا رسیدن شب های یخبندان انجام می شود.
۱- انتخاب مکان مناسب، موقعیت و محل باغ: از مهم ترین روش های مقابله با سرمازدگی انتخاب مکان مناسب کاشت گیاه می باشد. انتخاب مکان مناسب به عواملی مانند شکل زمین، شیب، بافت خاک، جهت باد و … بستگی دارد. خطر یخبندان در دامنه های جنوبی کمتر از دامنه های شمالی می باشد. در مناطق شیب دار و کنار تپه‌های ماهور در صورت احتمال وجود سرما‌های دیر رس بهاره محل باغ را در شیب‌های شمالی انتخاب می‌کنند تا در اوایل بهار دیرتر گر م. شده و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه‌ها گردد. ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، رود خانه ها، برکه‌ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسیب‌های سرمای بهاره را کاهش می‌دهد.
۲- تقویت باغ ، تغذیه مناسب و عدم استفاده از کود ازته در فصل پاییز، اجتناب از هرس زود هنگاصل رشد:
۳- عدم انجام شخم زود هنگام در بهار: نوع سطح خاک در محافظت دمای هوا تاثیر دارد و اختلاف دمای حدود ۱/۷ درجه سانتی گراد ایجاد میکند. برای محافظت در برابر سرما و یخبندان‌های ناشی از تشعشع، خاک باید مرطوب و عاری از علف‌های هرز و شخم نخورده باشد. زیرا زمین شخم خورده دارای هوای بیشتر بوده و گرمای ویژه کمتری دارد از این رو خاک شخم خورده سریع‌تر سرد می‌شود، اما خاک‌های مرطوب دیرگرم شده و دیرتر دمای خود را از دست می‌دهند،
۴- عمق خاک و رنگ خاک: هر چه عمق خاک بیشتر باشد توانایی جذب گرمای بیشتری را دارد. همچنین خاک های تیره رنگ، قدرت بیشتری در جذب اشعه های خورشید دارند و نسبت به خاک های روشن دیر تر سرد می شوند. : علف‌های سطح خاک نیز نوعی هدایت کننده گرما از خاک به هوا می‌باشند تدابیر زارعی ذکر شده یخ زده گی را در لایه ۱۵ سانتی متر سطح خاک به تاخیر می‌اندازد بویژه برای جلو گیری از سرما زدگی گیاهانی همچون توت فرنگی و انگور موثر واقع می‌گردد.
۵- انتخاب ارقام مناسب: استفاده از ارقامی که در مرحله گلدهی تحمل بیشتری نسبت به سرما دارند یک اقدام بسیار مهم می باشد.
۶- استفاده از ارقام آپومیکس در گردو و سایر درختان میوه: این درختان قابلیت باردهی مجدد بعد از سرما زدگی را دارند. که در بطور طبیعی اتفاق افتاده و با شناسایی و تکثیر این ارقام میتوان از آنها بهره برد. میزان محصول در ارقام مقاوم (آپومیکس ۱۰ الی ۲۰% ) کاهش می یابد. سایر ارقام مقاوم نیز میزان محصول کمتر از حساس به سرما خواهند بود.
- تغییر تاج درختان گردو، مفیدترین راهکار برای در امان بودن از عواقب سرمازدگی است.
- دستیابی به رقم انگور با قابلیت باردهی مجدد بعد از سرماز دگی
- انگور مقاوم به سرما و بارش هاي پايان فصل که در مرکز تحقيقات کشاورزي و مراتع استان قزوين تولید گشته است.
۷- انتخاب ارقام دیر گل،
- در مناطقی که احتمال خطر سر مایه دیر رس بهاره است با توجه به تاریخ گلدهی ارقام مختلف یک گونه درختی میتوان از ارقام دیر گ دستیابی به بادام با قابلیت باردهی تا یک ماه جوانه دهی، شکوفه دهی و تولید میوه دارد. استفاده کرد
- همچنین استفاده از ارقام دیر گل به علت دیر بازکردن گل کمتر با سرما‌های دیر رس بهاره مواجه می‌شوند اخیرا در برخی مناطق از بادام‌های دیر گل استفاده به عمل می‌آید. در مناطقی که احتمال خطر سر مایه دیر رس بهاره است با توجه به تاریخ گلدهی ارقام مختلف یک گونه درختی میتوان از ارقام دیر گل استفاده کرد این ارقام با توجه به دیر بازکردن گل کمتر با سرما‌های دیر رس بهاره مواجه می‌شوند اخیرا در برخی مناطق از بادام‌های دیر گل استفاده به عمل می‌آید.
۹- انتخاب پایه مناسب: پیوند زدن بر روی پایه های مقاوم به سرما می تواند بسیار مفید باشد.
۱۰- اجتناب از استفاده کود ازته و استفاده از کود های فسفره و پتاسه و کود دامی در فصل پاییز: استفاده از کود ازته در مناطق سردسیر در پاییز توصیه نمی شود. از طرف دیگر مصرف کود پتاسه و کودهای حیوانی باعث ایجاد گرما و کاهش خطر سرمازدگی می شوند.
۱۱- ایجاد بادشکن در اطراف باغ : احداث بادشکن و موانع فیزکی مانند دیوار از ورود هوای سرد به باغ جلوگیری می کند. کشت درختان باد شکن همچون تبریزی، چنار زبان گنجشک، افرا و … در جهت شمالی که باد‌های سرد می‌وزد موجب محافظت درختان میوه از سرما می‌شود. دو ردیف در حاشیه باغات،
۱۲- اجتناب از هرس زود هنگام : هرس زود هنگام در مناطق سردسیر و قبل از شروع سرما آسیب فراوانی به درخت می رساند. در این مواقع بایستی هرس را به اواخر اسفند و پس از رفع خطر سرمازدگی به تعویق انداخت.
ب) اقداماتی که در شب های یخبندان انجام می شود.
۱- پاشیدن آب بر روی درختان: : پاشیدن آب به نوبه خود باعث شکل گیری یخ بر روی شاخه ها می شود،اما در واقع امر این یخ ها به مثابه عایقی بر روی جوانه ها ،مقاومت و مصونیت در برابر سرما را افزایش می دهد. پاشیدن آب بر روی شاخه‌های درختان میوه در دمای صفر درجه سانتیگراد موجب تشکیل یخ می‌شود. به ازای هر لیتر آب که یخ می‌شود ۸۰ کیلو کالری گرما آزاد می‌شود. گرمای آزاد شده موجب گرم شدن اجسامی که در تماس با آب هستند می‌شود در ضمن تشکیل یک لایه نسبتا عایق یخ در اطراف جوانه موجب می‌شود تا دمای جوانه از صفر درجه سانتیگراد پایین نیاید برای این منظور میتوان از سیستم آبیاری بارانی استفاده کرد و یا توسط محلول پاش‌ها روی درختان میوه آب پاشید. پاشیدن آب باید در دمای صفر درجه سانتیگراد انجام گیرد.
۲- استفاده از وسایل گرمایشی ( بخاری‌های مخصوص باغی): دستگاه هایی که بصورت خاص برای باغات و اراضی کشاورزی طراحی و ساخته شده اند و با فنی که در آن تعبیه شده،گرما به سمت درختان پراکنده می شود و این شیوه در مواقع خاص نقش موثری در مقابله با سرمازدگی ایفاء می کند. .کار گذاشتن بخاری یا پلار‌های باغی در قسمت‌های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب نفت یا گازوییل موجب گرم شدن باغ می‌گردد. این روش در مناطق سردسیری ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد، اما در مناطق نیمه گرمسیری مثلا در باغات مرکبات، انار، انجیر زیتون و … می‌تواند موثر واقع شود. استفاده از سایر وسایلی جهت گرم کردن موقت محیط سودمند می باشد. در مکان های پست و بلند بخاری هایی در پستی ها می گذارند تا حرارت به سمت بالا حرکت کند و محیط را گرم نماید.
۳- ایجاد دود برای کاهش تشعشع: در شب‌های که احتمال بروز سرما می‌باشد با سوزاندن کاه،کلش، لاستیک، کود دامی و مواد دیگر موجب ایجاد دود در هوای باز گردید ذرات معلق در هوا هر چقدر بیشتر باشد انعکاس حرارت به سقف آسمان تقلیل می‌یابد، زیرا تشعشع حرارت که با طول موج‌های بلند به طرف آسمان منعکس می‌شود توسط ذرات هوا جذب شده و دمای باغ را حفظ می‌کنند
۴-آبیاری بارانی: آبیاری بارانی گیاهان از روش های حفاظت گیاهان از سرما و یخبندان است. این روش در مورد گیاهان یکساله و گیاهان دائم مانند درختان مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش آب بر روی شاخه و برگ نباتات یخ می زند. هر گرم آب در حال یخ زدن حدود ۸۰ کالری گرما آزاد می کند که باعث حفاظت گیاه از سرما می گردد. تا زمانی که مخلوط آب و یخ روی شاخ و برگ گیاه باشد درجه حرارت مساوی صفر است و در نتیجه دماهای زیر صفر به گیاهان آسیب نمی رساند.
۵- آبیاری سطحی: غرقاب نمودن از روش های قدیمی مقابل با سرمازدگی باغات می باشد. آب آبیاری درجه حرارت بالاتری از باغ دارد وبدینصورت از کاهش درجه حرارت سطح زمین جلوگیری می کند.
۶-ایجاد مانع برای جلوگیری جریان هوای سرد و پوشش درختان: در این روش درختچه ها و نهال های جوان را توسط شاخ و برگ درختان پوشش می دهند. همچنین می توان درختان را به وسیله پلاستیک پوشش داد.
۷- استفاده از مه پاش: با استفاده از مه پاش و ایجاد مه در محیط، می توان از کاهش دمای محیط جلوگیری کرد.
۸ – استفاده از ترکیبات شیمیایی
استفاده از اتفن درختان میوه هسته دار در پاییز موجب دیر باز شدن جوانه‌ها به مدت ۱۲-۴ روز در بهار می‌شود. استفاده از هورمون نفتالین استیک اسید در بهار موجب تا خیر ۲-۱ هفته در زمان گلدهی درختان می‌گردد. این تعویق در گل دهی باعث می شود ریسک احتمالیِ سرمازدگی تا حدودی کاهش پیدا کند.
۹- استفاده از تجهیزات پیشرفته و با کنترل اتوماتیک و هوشمندموبایل و برنامه اپلیکیشن امکان پذیر است.
