دسته‌بندی نشده
کشت سنجد بهترین راهکاری برای ثروتمند شدن
نکات مهم در کشت و توسعه سنجد
دکتر اکبر عبدی قاضی جهانی
شرکت تعاونی قیزل گل قاضی جهان
۰۹۱۴۴۰۵۱۶۲۲
۰۹۱۴۳۱۹۲۳۴۶
۰۹۱۴۱۰۴۶۷۱۷
سنجد گیاهی است از خانواده سنجدیان Elaeagnus angustifolia، به جنس Elaeagnaceae تعلق دارد. بومی مناطق غربی و مرکزی آسیا است. مقاوم به شرایط نامساعد محیطی مثل خشکی، شوری، آفات و بیماریها می‌باشد. دارای ساقه‌ای خار دار و یا فاقد آن بوده و ارتفاع آن به ۲-۷ متر میرسد. جوانه، برگ و ساقه را فلس‌های کوچک به رنگ نقره یا خاکستر پوشانیده است. برگ‌های باریک و مخملی شکل درخت یا درختچه‌ای خزان پذیر و یا همیشه سبز بوده، رنگ برگها سبز – خاکستری و در برخی ارقام ابلق است. شکل برگ سنجد شبیه برگ درخت بید و زیتون، دراز، کرک‌دار، براق و متناوب می‌باشد. پشت برگها نقره‌ای‌فام و دارای دمبرگ کوتاه است. برگهائی بیضوی دراز و نوک تیز با دمبرگ کوتاه دارد رنگ پهنک آن در سطح فوقانی سبز مایل به خاکستری ولی در سطح تحتانی به رنگ سفید نقره‌ای، برگها باریک و مخملی شکل است.
گلهای آن کوچک به شکل زنگوله، به رنگ زرد در سطح داخل و به رنگ نقره‌ای در سطح خار
جی پوشش گل است. گل‌ها زرد، سفید و یا خاکستری و معطر بوده و بوی خوش آنها فضا را بسیار معطر میکند. قطر گل‌ها به ۱ سانتی‌متر میرسد. گل‌ها در نیمه اول خرداد ماه شکوفا میشوند. عطر قوی گلهای آن نیز غالباً ایجاد ناراحتی و حساسیت میکند. مخصوصاً اگر تعدادی از پایه‌های آن در ناحیه‌ای وجود داشته باشد گلهای آن به سه فرم نر، ماده، نر و ماده است در گلهای نر درخت سنجد ۴ پرچم ولی در گلهای ماده منحصراً یک مادگی دیده میشود گلهای هرمافردویت آن ۴ پرچم و یک مادگی تواماً دارد.
میوه‌‌ای قهوه‌ای رنگ و خوراکی دارد که از هسته آن در تهیه برخی داروها استفاده میشود. میوه‌ها نارنجی تا قرمز رنگ هستند. طول میوه ا تا ۳ سانتی‌متر بوده و در برخی ارقام به ۴ سانتی متر هم میرسد. میوه‌ها خوراکی و شیرین بوده و در اوایل پاییز میرسد. میوه سنجد از نوع سته بوده و خوراکی است. مزه آن تقریباً ترش، شیرین و کمی گس به شکل بیضوی، گوشت‌دار، شبیه زیتون به رنگ زرد نارنجی مایل به قرمز. سنجد از نظر غذایی کم‌کالری و طبیعت آن سرد و خشک و یبوست‌آور است. میوه اش بیضوی، گوشت دار شبیه زیتون داشته، رنگ میوه زرد نارنجی مایل به قرمز و دارای طعم ملایم، قابض و قابل مصرف است .
رعایت نکات لازم در کشت و توسعه سنجد
- سنجد به سرمای سخت زمستان مقاوم است، لیکن گرمای شدید تابستان را نمی‌پسندد. درخت سنجد در نواحى سرد و معتدل رشد مى‌كند.
- با توجه بروز پدیده خشکسالی در اغلب استانهای کشور و همچنین لزوم تغییر الگوی کشت، توسعه کشت گونه‌های سریع الرشد و مقاوم به خشکی و شوری که سنجد(EC=11) مقاوم بوده و در کنترل و مهار ریز گردها نقش موثری دارد.
- پس از کشت در سال اول بهتر است در تابستان آبیاری بطور منظم یک بار در هفته صورت گیرد تا سیستم ریشه بهتر توسعه یابد. در سال‌های دوم تا چهارم هر دو هفته یک بار کفایت میکند. از سال پنجم آبیاری یکبار در ماه کفایت می کند.
- گیاهان بالغ به شرایط خشکی خیلی مقاوم و متحمل هستند. بطوریکه آبیاری تا سه هفته و در برخی مناطق حتی تا یک ماه تا ۴۵ روز بسته به شرایط اقلیمی منطقه و نوع خاک میتواند به تاخیر افتد.
- آبیاری زود هنگام و بیش از حد سبب زرد شدن برگها، کاهش فتوسنتز، کاهش تولید و غنچه‌دهی، خزان زودرس، کاهش رشد، کاهش طول دوره رشد و در نهایت مرگ بوته منجر خواهد شد.
- سنجد به سرما زمستانه مقاوم بوده و تا ۳۴- سانتی گراد زیر صفر را میتوانند تحمل کند. اما سرما و سوز بیش این حد مخصوصا باد های سرد موجب خشک شدن سرشاخه ها میگردد. اما معمولا خطر دیگری گیاه را تهدید نمی‌کند. کشت آن در ارتفاعات پایین تر از ۱۷۰۰ متر امکانپذیر است. ولی بالاتر از توصیه نمی‌گردد.
- جهت رسیدن میوه نیاز به گرمای تابستان دارد.گیاهی نورپسند است و در مکانهایی با حداقل ۶ الی ۸ ساعت آفتاب کامل بهتر رشد میکند. سایه بودن و کمبود نور یکی از دلایل عدم گلدهی این گیاه است. در صورتی که سایه بیش از اندازه باشد علاوه بر عدم گلدهی و میوه دهی، گیاه رشد مطلوبی نخواهد داشت و ساقه‌ها بلند و باریک شده و فاصله برگها بر روی ساقه افزایش خواهد داشت. سنجد درختی مقاوم است. اگر در تابستان شدت نور زیاد باشد. بخوبی تحمل نموده و نیازی به جابجایی ندارد.
- سنجد در اغلب خاک ها سازگار بوده و در صورت وجود زهکش و خروج آب اضافی از اطراف ریشه بخوبی رشد میکند. اما ماندگاری آب در خاک، سبب پوسیدگی ریشه و از بین رفتن گیاه میگردد. در صورت سنگین بودن بافت خاک میتوان با اضافه نمودن شن به نسبت ۱۰ الی ۲۰% ماسه بادی و یا شن با ذرات ۱ الی ۲ میلی‌متر اصلاح نمود. بهتر است از خاک برگ به نسبت ۳۰% الی ۵۰% با خاک معمولی نیز استفاده نمود. سنجد گیاهی فوق العاده کم نیاز می‌باشد ولی میتوان به نسبت ۵-۱۵-۲۰ از انواع ترکیبات کودی NPK و مد نظر قرار دادن نتایج آزمایش خاک اقدام نمود. روی ریشه آن نیز مانند بعضی درختان Alnus برجستگی‌های که دارای میکوریزها هستند مشاهده میگردد .
- تکثیر و ازدیاد این گیاه از طریق قلمه، پاجوش و بذر امکانپذیر است. تکثیر از طریق پیوند زنی و بذر چندان معمول نیست مگر در قالب طرح پژوهشی برای انجام مطالعات ژنتیکی، تلاقی، اصلاح و تولید ارقام جدید مد نظر باشد.
- از گونه‌های مقاوم به خشکی، شوری، سرمای زمستانه، قابلیت رشد رویشی بسیار زیاد، آفات، بیماریها و سازگار به شرایط اقلیمی اکثر مناطق کشور مخصوصا شمال غرب و حاشیه دریاچه اورمیه می‌باشد. بعلت برخورداری از دامنه تحمل اكولوژيكي بالا و اهمیت دارویی، خوراکی، صنعتی و صادراتی میتواند در اصلاح و تغییر الگوی کشت مناطق خشک بعنوان گونه‌ای با نیاز آبی کمتر و مقاوم به شوری مخصوصا در حاشیه دریاچه اورمیه كشت گردد.
- ارقام زیادی در ایران رویش دارد. ولی سه رقم برتر و تجاری که سازگاري و بهره وري اقتصادی بالایی برخوردار هستند ارقام حاج حسین، قزل یا قرمزی، دره وار بوده و بدلیل کیفیت بالای محصولشان سبب صادرات گسترده آنها شده است.
- کشت ارقام با رشد رویش زیاد (بیش از ۵/۲ تا ۳ متر) میتواند در کنترل ریز گردها و طوفان‌ها درعرصه‌های منابع طبیعی مخصوصا در حاشیه دریاچه اورمیه بسیار موثر واقع گردد.
- چون دارای گل های نر، گل های ماده، گل های نروماده بوده نیاز به گرده افشانی دارد. میوه آپومیکسی هم تولید میکند. بنابراین در کشت و احداث باغات سنجد بعلت پوشش گرده افشانی و تولید محصول بیشتر کشت هر سه رقم ضرورت دارد.
- رقم جدید حاج حسن در نهالستان شرکت تعاونی قیزل گل قاضی جهان معرفی شده و تکثیر آن صورت گرفته و به تعداد محدودی عرضه میگردد.
- با توجه به اصلاح و تغییر الگوی کشت که در اثر بروز پدیده خشکسالی در اغلب استانهای کشور اتفاق افتاده و سبب ایجاد نگرشی نو در بین کشاورزان مخصوصا در حاشیه دریاچه اورمیه شده است. لذا در این شرایط بهتر است که با شناسایی، تکثیر و عرضه ژنوتیپ‌های برتر با عملکرد اقتصادی بالاتر، مقاوم به خشکی، کم نیاز به آب (کمتر از m22000)، مقاوم به آفات و بیماری ( کاهش مصرف سموم)، کاهش هزینه‌های تولید، علاوه حفاظت از محیظ زیست با احیای باغات در جهت ایجاد و توسعه بستر مناسب برای رونق تجاری و افزایش توان اقتصاد مقاومتی گام‌های موثری برداشت. سابقه مصرف خوراکی و دارویی این محصول بومی به قبل از هخامنشیان برمیگردد. جزو محصولات خشکباری و صادراتی استان آذربایجان شرقی بوده و به لحاظ ارزش افزوده بالاتری که دارد سرمایه گذاری در زمینه تولید محصول و فرآورده‌های آن میتواند علاوه بر حفاظت از آب و خاک، در اشتغالزایی و پویایی توان اقتصاد مقاومتی نقش موثری ایفا نماید.
- با توسعه کشت و کار این گونه در جلوگیری از مهاجرت کشاورزان روستایی از سواحل دریاچه اورمیه بدلیل ایجاد منبع درآمد جدید موثر خواهد بود.
با توجه به بروز پدیده خشکسالی و استمرار آن در اکثر استانهای کشور و نگرش معطوف وزارت کشاورزی و سازمانهای مرتبط مثل ستاد احیای دریاچه اورمیه بر تغییر الگوی کشت پیش‌بینی میشود نهالهای تولیدی از پایه‌های شناسایی شده مورد نظر مخصوصا اگر از طریق کشت بافت صورت گیرد بازار بسیار مطلوبی داشته باشد.
۱۶ – در شهرستان‌های مختلف استان مخصوصا آذرشهر بیش از۲۰ رقم از انواع مختلف سنجد شناسایی شده است. که شامل ارقام قندی، گل بسری، گرد و شیرین، مملی، پامبال، ….. می‌باشد. روش‌های مختلف تکثیر، میزان رشد رویشی،عملکرد و تولید اقتصادی ارقام مختلف مطالعه و بررسی شده و سه رقم برتر تجاری سنجد شامل حاج حسین، قزل و دره وار شناسایی گردید.
۱۷ – توسعه کشت آن علاوه بر رفع نیاز تغذیه‌ای، خوراکی، در پیشگیری، تفویتی و درمان بیماریها، توسعه اقتصادی، ایجاد تنوع در فضای سبز شهری، کاهش آلودگی، کاهش دمای هوا و تعدیل آن، تامین تغذیه پرندگان و حیات وحش نقش سازنده‌ای دارد. میوه‌ها خوراکی و شیرین بوده و در پاییز میرسد. برگها بدلیل باریک، کوچک، کرک‌دار، مخملی بودن و همچنین نقره‌ای فام و براق و رنگ روشن پشت برگها، بسیار کم نیاز به آب بوده و مقاوم به خشکی می باشد. به همین علت گونه‌ای بسیار مناسب برای جلوگیری از پیشروی ریز گردها در حاشیه دریاچه اورمیه و حتی شنهای روان در بیابانها و مناطق کویری در به عنوان باد شکن میتواند کاشته شود. در اغلب مناطق استپی برای پرچین باغها و تهیه هیزم نیز کاشته می شود.
