کشت خار شتر به منظور تولید علوفه

بسمه تعالی

خارشتر جایگزین مناسب برای یونجه بمنظور تولید علوفه دام با حداقل مصرف آب

مجری: شرکت قیزل گل قاضی جهان

مجری مسئول: اکبر عبدی قاضی جهانی

     خارشتر (Alhagi maurorum ) گیاهی است پایا از خانواده باقلائیان و تيــره بقــولات ، چندساله و چند منظوره بوده، بوته، نیمه چوبی، دارای شاخه‌های متعدد خاردار به‌رنگ سبز است. گل‌ها به‌رنگ قرمز ارغوانی .کاسه گُل بدون کُرک است و میوه به ‌صورت نیام دانه‌تسبیحی حاوی ۴ تا ۷ بذر می‌باشد..بوته‌های تا ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر می‌رسد.

این گیاه بومي نواحي مديترانه و غرب آسيا است و در گستره‌ی وسیعی از مدیترانه تا روسیه شامل نواحی معتدل و گرمسیری اروپا-آسیا و آسیای میانه مانند افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، شمال غرب چین، قبرس، شمال هند، ایران، عراق، اردن، قزاقستان، کویت، لبنان، پاکستان، مغولستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان رویش دارد. اما در تعدادی از نواحی جهان مانند استرالیا، آفریقای جنوبی و غرب ایالات متحده نیز به صورت اهلی شده درآمده و تولید می شود.

خارشـتر يكـي از علفهاي هرز مهم در مزارع، باغـات، ديـم زارهـا، منـاطق مسـكوني، فرودگاهها، جادهها بوده و در مناطق گرم و خشـك بشمار میرود. ولی در حاشـيه دریاچه اورمیه و بیابان‌ها و مناطق کویری در استانهاي خراسان رضوي، خراسان جنوبي و يزد بطور طبیعی می‌روید. در بيشتر منـاطق ايـران تـا ارتفـاع ۲۰۰۰ متـري از سطح دريا رویش دارد.

مزیت ها و کاربرد

خارشتر گیاهی خودرو، بسیار کم نیاز به ‌آب بوده و مقاومت بالایی در برابر شوری، گرما و خشکی، سرما و طوفان دارد. بعلاوه دارای ریشه بسیار عمیق، قوی و گسترده است بطوریکه تا عمق ۵ تا ۷ متر هم نفوذ می کند. با جایگزینی و کشت این گیاه بجای یونجه علاوه بر اینکه سبب کاهش مصرف آب کشاورزی گشته با تولید و تامین علوفه دام میتوان به پرورش شتر و بز اقدام نمود و بستری مناسب برای پرورش زنبور عسل نیز فراهم می‌شود. از کلسیم و پروتئین قابل هضم نسبتا بالایی برخوردار است بطوریکه میزان پروتئین خام، چربی خام، الیاف خام و خاکستر علف خارشتر در زمان بذردهی به ترتیب ۸/۷% ، ۹/۲% ، ۸/۲۸% و ۹/۹% در ماده خشک است اما در مرحله گلدهی میزان پروتئین آن ۵۲/۱۲% گزارش شده است. همچنین علف خارشتر دارای خاصیت سیلو شدن می باشد به نحوی که میزان pH در سیلو خارشتر ۶/۴ و ماده خشک و پروتئین آن نیز به ترتیب ۱۶/۴۷ و ۲۵/۷ درصد گزارش شده است، در ازبکستان‌ و ترکمنستان‌ علف خارشتر در اوایل به بذر نشستن گیاه برداشت و به صورت خشک‌ و خرد شده، درتغذیه زمستانه‌ گوسفند‌ و گاو مصرف می شود. امکان سیلو نمودن علف خارشتر نیز با استفاده از مواد افزودنی وجود دارد. استفاده از مواد افزودنی به هنگام سیلو کردن علوفه، باعث بهبود تخمیر در سیلو و افزایش خوشخوراکی می شود. کیفیت تخمیر در سیلو با افزایش ملاس به سیلوی علوفه هایی که کمتر از ۶ تا ۸ در صد قند محلول داشته‌اند بهبود یافته است. به رغم اهمیت گیاه خارشتر از نظر تغذیه دام، اطلاعات منتشر شده در مورد ارزش غذایی این علوفه بسیار محدود است. بعلاوه بررسی‌ها نشان داد که خارشتر حاوی ترکیبات قندی مختلفی چون منوساکاریدهای گلوکز و فروکتوز – دی ساکارید(ساکارز) و تری ساکارید(منو تیوز)که به راحتی در آب حل میشوند. این گیاه همچنین شامل تانن و آنتوسیانین می‌باشد.

خارشتر گیاهی مناسب برای مقابله بیابانزایی بوده و باعث تثبیت خاک و بیابان زدایی می‌شود در راستای احیای دریاچه اورمیه باید مد نظر قرار گیرد. لذا با هدف دستیابی به تولید علوفه، کاهش مصرف آب، پرورش دام و  دامپروری بجای یونجه میتوان با گزینش و شناسایی ژنوتیب‌های برتر و جلوگیری از بیابان زایی، مقابله با ریزگردها، تولید و استحصال روغن از بذر و دارو در حوزه دریاچه اورمیه اقدام نمود.  با هدف کاهش مصرف آب در تولید علوفه، کاهش مصرف، تامین علوفه دام و اشتغالزایی، بهبود وضعیت و حفظ مراتع حاشیه دریاچه اورمیه همسو با ایجاد رونق اقتصادی گام‌های موثری در منطقه برداشت. لذا طرح ” شناسایی، کشت، تکثیر، تولید علوفه و بذر خار‌شتر در زمین‌های کم بازده و دیم‌‌زار‌های آن  توسعه در حاشیه دریاچه اورمیه”  پیشنهاد می‌گردد.

توسعه دامپروری و زنبور عسل

با توجه به اینکه استان آذربایجان شرقی از لحاظ پرورش زنبور جزو استان‌های برتر کشور محسوب میشود و از سوی دیگر پرورش شتر و بز در آذربایجان شرقی در حاشیه دریاجه اورمیه از قدیم الایام معمول بوده با توسعه کشت این گیاه، زمینه پروش زنبور، شتر و بز نیز در سطح استان تقویت می‌گردد. این گیاه به دلیل مقاوم بودن نیاز به آبیاری چندانی ندارد و زمانی این گیاه کاشت می‌شود که در طول مدت زمان رشد  با بارندگی هماهنگ بوده وبا رطوبت زمین آبیاری شود.

این گیاه در راستای اقتصاد مقاومتی با استفاده از پتانسیل‌های علمی و فنی موجود در حاشیه دریاچه اورمیه میتواند کشت گردد. این طرح برای توانمند کردن جوامع ملی بر مبنای مشارکت مردم نیر در شهرستان های حاشیه دریاچه اورمیه میتواند اجرا گردد. شرکت علمی – تحقیقاتی قیزل گل قاضی جهان آماده همکاری در این زمینه می باشد. میتواند در راستای اقتصاد مقاومتی در اشتغالزایی، تولید علوفه، روغن، کنجاله و … نقش موثری در احیای دریاچه اورمیه ایفا کند. هدف از اجرای این طرح شناسایی و معرفی ژنوتیپ های برتراین گیاه و تولید و تکثیر بذر، کشت و توسعه به منظور تولید علوفه، جلوگیری از ریز گرد، مقابله با طوفان، ایجاد پوشش گیاهی ، حفظ محیط زیست و احیای دریاچه است

نیاز‌های اکولوژیکی خارشتر   

کاهش منابع آب زیرزمینی و رها شدن زمین‌های کشاورزی، خار شتر جایگزین مناسبی برای کاشت محصولات کشاورزی از جمله یونجه در سطح استان میتواند کشت گردد.  نیاز آبی گیاه دارویی خارشتر بسیار ناچیز بوده (در حد صفر) و در اغلب مناطق میتواند بصورت دیم کشت گردد. از هر هکتار کشت این محصول ده تن علوفه تر و ۵تن علوفه خشک برداشت می شود و از گل آن برای تولید عرق خارشتر استفاده می شود. خارشتر مقاوم به شوری آب و هوای گرم است. کشت این گیاه باعث تثبیت شن های روان و جلوگیری از حذف پوشش گیاهی زمین های کشاورزی می‌شود. همچنین سالانه هزار ان لیتر عرق خارشتر، روغن از دانه، کنجاله و … می‌توان تولید نمود.

روش كشت و تکثیر خارشتر

ازدياد خارشتر از طريق زايشي (بذر) و رويشي (ريزوم) صورت ميگيرد. در دماهاي نزديك به ۲۰ درجه سانتيگراد در اوايل پاييز و بهار و در صورت وجود رطوبت از رشـد خـوبي برخـوردار است، و باعث استقرار خوب گياهچه‌هاي آن مـيشـود خارشتر داراي خواب فيزيكي ناشي از ضخامت پوسته بذر است. ايجاد خراش در پوسته بذر يا شستشو با اسـيد سـولفوريك باعـث شكسـتن خواب و جوانه زني بذر ميشود.بدین ترتبی که دانه‌ها را براي ۱۲ ساعت قبل از کاشت در آب گرم ریخته و در ماه فروردین و اردیبهشت در یک گلخانه گرم می کاریم تا زمانی که به یک دسته که به اندازه کافی بزرگ باشد،برسد. این گیاهان را در زمستان اول در یک ظرف هاي مشخص در یک گلخانه مجدد میکارند و در زمانی که موقعیتشان را بخواهند دائمی کنند این گیاهان را در تابستان میکارند.

شرایط اكولوژي مورد نیاز گیاه خارشتر

خارشتر از ارتفاع هم سطح دریا تا بیش از ۲۰۰۰ متر انتشار دارد. خارشتر گیاهی است مقاوم به سرما است. گیاهی که در بافت شنی (سبک) تا بافت لومی (متوسط) با زهکشی خوب خاكها رشد میکند. گیاه خارشتر خاك هاي اسیدي را ترجیح میدهد و نیز میتواند در خاكهاي خنثی و قلیایی رشد کند. گیاه خارشتر در خاك هاي شور رشد میکند. گیاهی که نیتروژن را تثبیت میکند .این گیاه در سایه بزرگ نمیشود.گیاهی که نور را ترجیح میدهد و به عنوان گیاه نور پسند شناخته شده است . این گیاه مقاوم به سرما و داراي ریشه عمیق است و به آب کمی نیاز دارد. که در تمام خاك ها می روید و مخصوص خاك هاي فقیر می باشد و حتی در خاك هائی که داراي قشر سفیدرنگ نمک میباشد میروید. همچنین در گستره وسیعی از خاک‌ها رشد می کند از خاک‌های شور تا شنی، صخره‌ای و خشک می‌تواند پرورش یابد. بهترین رشد را پس از یک آبیاری مناسب مانند آبیاری نهری می تواند داشته باشد. بعلاوه به رفت و آمد و تاخت و تاز و چرای حیوانات نیز مقاوم و سازگار است.

مصرف خارشتر براي دام:

در برخي مناطق ھمچون بلوچستان بیشترین غذاي شتر به طور معمول از گونه خارشتر است و بیشترین زمان مناسب تولید و برداشت علوفه خارشتر در زمان گل دھي و بذردھي مي باشد . در مناطقي كه این گیاه ترنجبین نمي‌دھد به معمولا صورت تعلیف دام ، شتر و بز مي رسد. به ھمین جھت این گیاه به خارشتر و یا خاربز معروف شده است. برای تغذیه دام ترکیبات محدودکننده در این علوفه خارشتر وجود ندارد.